شاه امان الله خان (۱۸۹۲-۱۹۶۰) سفر شش ماهه‌اش را به قصد دیدار از اروپا، تاریخ ۷ دسامبر سال ۱۹۲۷از کابل آغاز کرد. در همین دوران ملک فواد (۱۸۶۸-۱۹۳۶) پادشاه مصر از سفر پادشاه افغانستان اطلاع یافت.
احمد شفیق پاشا، رئیس دفتر پادشاه مصر در کتاب خاطراتش به نام “حولیات مصر السیاسیة ” نوشته است:
“این خبر به سمع حکومت مصر رسید که پادشاه افغانستان به سفر به کشورهای اروپایی دست خواهد یازید و در راه سفر، از مصر نیز عبور خواهد کرد؛ مصر این فرصت را غنیمت انگاشته و خواست از این پادشاه بزرگ خاور زمین، به مصر دعوت کند.”
شاه امان الله خان با لبیک به دعوت پادشاه مصر، تاریخ ۱۸ دسامبر توسط کشتی “راچپوتانه” رهسپار “عدن” شد و تاریخ ۲۱ دسامبر به بندرگاه عدن رسید و بعد از دیدار با ساکنان آن سامان، عدن را به تاریخ ۲۱ دسامبر به قصد “پورت سعید” ترک گفت.
امان‌الله خان با رسیدن در پورت سعید، توسط گارد نظامی شماره ۱۱مورد استقبال قرار گرفت و توسط راه آهن خاص و تشریفات ویژه، رهسپار قاهره شد و در ایستگاه شماره یک که با فرش سرخ، آذین شده بود، از طرف شخص ملک فؤاد پادشاه مصر و اراکین بلند پایه دولتی مورد استقبال قرار گرفت.
روزنامه “الأهرام” ۴ ژانویه ۱۹۲۸ در صفحه “حوادث و اخبار” خود نوشت که شاه امان‌الله خان حین اقامت در مصر با عبدالخالق ثروت پاشا، نخست وزیر مصر در مورد مساعد شدن زمینه امضای معاهده دوستی میان افغانستان و مصر با هم صحبت کردند و به نوشته “الاهرام”، تا امضای این پیمان “بنیادی باشد برای ایجاد روابط سیاسی میان مصر و افغانستان.”
به این ترتیب سفر مصر و دیدار و ملاقات دو پادشاه، باعث شد تا طرح معاهده دوستی میان دو مملکت ریخته شود.
عقد پیمان دوستی با مصر برای شاه امان الله خان به اندازه‌ای مهم بود که او تصمیم گرفت قبل از پایان سفر تاریخی‌اش، هیئتی را از همسفرانش به ریاست علی‌احمد خان، والی کابل به قاهره اعزام دارد.
شاه امان‌الله خان علاقمند بود تا هرچه زودتر نمایندگی سیاسی افغانستان در قاهره گشایش یابد؛ اما رویداد‌های بعدی باعث شد که نمایندگی‌های سیاسی افغانستان و مصر در زمان شاه امان الله خان افتتاح نشد؛ زیرا یک ماه و چند روز بعد از تبادله اسناد مصدقه این معاهده مهم، به تاریخ ۲۴ جدی ۱۳۰۷ هجری خورشیدی حکومت شاه امان الله خان سقوط کرد و در حکومت نه ماهه امیر حبیب الله خان کلکانی این کار فراموش شد.
گشایش سفارت در قاهره
در زمان سلطنت محمد نادرشاه، به خاطر معرفی نظام جدید افغانستان، اهمیت گشایش نمایندگی سیاسی در مصر برای خاندان حاکم و به ویژه از دید شخص محمد نادرشاه که مدت‌ها به حیث سفیر افغانستان در فرانسه ایفای وظیفه نموده بود، پوشیده نبود. او اهمیت گشایش نمایندگی‌های سیاسی افغانستان در کشورهای خارجی و تاثیرگذار را می‌دانست. از همین رو، حضرت محمد صادق المجددی، شخصیت مشهور روحانی و بزرگ طریقه نقشبندیه افغانستان را به عنوان وزیر مختار افغانستان به قاهره اعزام کرد.
شادروان محمد هاشم المجددی پسر حضرت محمد صادق المجددی در مقدمه‌ای که بر “خاطرات سیاسی” پدرش محمد صادق المجددی نگاشته، تصریح کرده که: “حضرت محمد صادق مجددی با فامیل (خانواده) و برادر زاده خود ثناء معصوم جان، دو ماه بعد از حکومت نادر خان، از راه هند بریتانوی (بریتانیا) به طرف مصر حرکت کردند.”
از آن جایی که محمد نادرخان، در ۱۵اکتبر ۱۹۲۹ به سلطنت رسید، با توجه به نوشته محمد هاشم المجددی، باید نمایندگی سیاسی افغانستان در ماه‌های نخست سال ۱۹۳۰ در قاهره تأسیس شده باشد.
کتاب‌های صدور پاسپورت، وارده و صادره و دفترچه شفر‌های (نامه‌های رمزدار) ارسالی سفارت، همه تاریخ ۱۳۰۹ هجری خورشیدی را نشان می‌دهد که وجود این اسناد، آغاز رسمی فعالیت‌های نمایندگی سیاسی افغانستان در قاهره را در ماه‌های نخست سال ۱۹۳۰ و آغاز سال ۱۳۰۹ هجری خورشیدی، تقویت می‌کند.
نخستین نامه رمزدار که از وزارت مختاری افغانستان در مصر به وزارت خارجه افغانستان به کابل، ارسال شده است، روز پنجشنبه ۱۴ جوزا/خرداد ۱۳۰۹ هجری خورشیدی است که در آن چنین آمده: “شاه مصر به درد پای گرفتار و با وفدی که از لندن آمده، ملاقات نکرده، اعتماد نامه به همین وجه (واسطه) تقدیم نشد.”
المجددی و فلسطین
محمد صادق المجددی از مدافعان حقوق فلسطینی‌ها شناخته می‌شود و روابط نزدیک و صمیمی با سید محمد امین الحسینی مفتی بزرگ فلسطین داشت و حتی باری زمینه سفر مفتی بزرگ فلسطین را به افغانستان نیز مساعد ساخته بود و آقای مجددی ماه مبارک رمضان هر سال را در مسجد اقصی به اعتکاف می‌نشست.
در مورد توجه محمد صادق مجددی به قضیه فلسطین مثال‌های زیادی وجود دارد و از جمله، در ماه مۀ ۱۹۴۸ میلادی که قضیه فلسطین از جمله حادترین قضایا در جهان اسلام به شمار می‌رفت، وجه تخصیص بزرگداشت از سالگرد استرداد استقلال افغانستان را به کمیته فلسطین در قاهره می‌پردازد تا در راه مبارزه ملت فلسطین به مصرف برسد.
المجددی و یاسر عرفات
من هنگام مطالعه اوراق پراکنده و غیر منظم آرشیو سفارت افغانستان در قاهره رویداد جالبی را کشف کردم که برای نسل ما، قابل توجه و دقت است؛ این نوشته به این شرح است:
“حینی که جناب حضرت محمد صادق المجددی وزیر مختار افغانستان در مصر، اطلاع حاصل می‌کند که آقای عبد الروف عرفات الحسینی در ۱۹۴۸ میلادی به عنوان مهاجر فلسطینی در وزارت داخله/کشور مصر بازداشت می‌شود، المنیر مختار افغانستان، نامه رسمی به وزارت داخله مصر نگاشته و با تصدیق حسن سلوک عبدالروف الحسینی، در نامه‌اش می‌افزاید که عبدالروف عرفات از ۲۵ سال به این طرف در قاهره زندگی می‌کند و فرزندان او همه در مصر تولد شده‌اند و در اینجا درس می‌خوانند و در حقیقت به گونه‌ای از او ضمانت می‌کند تا به خاطر فلسطینی‌ها و کمک به یک خانواده فلسطینی، ایشان از مصر اخراج نگردد. این نامه که بتاریخ ۱۸ دسامبر ۱۹۴۸ به وزارت کشور مصر فرستاده شده است”.
عبدالروف عرفات حسینی پدر ابوعمار یاسر عرفات (۱۹۲۹- ۲۰۰۴) ، رهبر مبارز فلسطین است که حین نگارش نامه رسمی سفارت افغانستان، یاسر عرفات ۱۹ سال عمر داشت و مشغول تحصیل در دانشگاه قاهره بود و یقینا اگر پا در میانی حضرت محمد صادق المجددی نمی‌بود، حتما عبدالروف الحسینی از مصر اخراج می‌شد. و جوانی به نام “ابو عمار یاسرعرفات” سرنوشت دیگری می‌داشت.
صفحه‌ای فراموش شده در تاریخ نمایندگی افغانستان در مصر
در اینجا باید از یک صفحه مهم در تاریخ روابط مصر و افغانستان که با سپری شدن تقریبا هشتاد سال از آن رویداد به فراموشی سپرده شد، یادآوری کرد و آن مسئله انتقال نمایندگی سیاسی افغانستان از “مصر” به سرزمین “حجاز” است.
افغانستان با تأسیس نمایندگی سیاسی‌اش در قاهره، در سال ۱۹۳۰، توقع داشت تا مصر به مثابه کشور مهم، نمایندگی سیاسی‌اش را در کابل افتتاح کند؛ اما با گذشت تقریبا پنج سال، مصر به همچو اقدامی دست نیازید. به عنوان عکس العمل در روابط بالمثل میان مصر و افغانستان، وزارت خارجه افغانستان تصمیم گرفت تا حضرت محمد صادق المجددی را در آغاز سال ۱۳۱۴ هجری خورشیدی به حیث وزیر مختار به حجاز اعزام کند و در ضمن از نمایندگی افغانستان در مصر نیز سرپرستی کند.
نامه‌ای را که که ملک عبد العزیز به تاریخ ۱۹ حمل ۱۳۱۴ به محمد ظاهر شاه فرستاده، از گشایش وزارت مختاری افغانستان در حجاز، اظهار خرسندی نموده و از انتخاب محمد صادق المجددی ستایش شده‌است.
در نامه شفری/رمزی که به تاریخ ۱۰ سنبله ۱۳۱۳ هجری شمسی عنوانی محمد صادق المجددی نوشته شده، از طرف وزارت خارجه افغانستان به او چنین دستور داده شده است: “به جواب وزیر امورخارجه مصر بگویید که ما نمایندگی وزیر مختار طهران شما را به دربار کابل قبول می‌کنیم؛ مگر شما هم نمایندگی وزیر مختار حجاز ما را در دربار مصر قبول بفرمایید. ما هم این قدر پول نداریم که در مصر یک وزارت مختاری مستقل داشته باشیم.”
در شفر/رمز دیگری که به تاریخ ۲ دلو/بهمن ۱۳۱۳ هجری خورشیدی به قاهره رسیده است، چنین هدایت می‌دهد:
“در جواب تلگراف رمز هشت شما. شما به حجاز بروید، اعتبار نامه توسط قونسگری بمبئی به شما فرستاده می‌شود و هم پول برای شما ارسال می‌شود.”
بعد از محمد صادق المجددی در آخرین ماه‌های حکومت شاهی در مصر، عبدالهادی داودی در سال ۱۹۵۲ به عنوان سفیر افغانستان به قاهره اعزام می‌گردد. سفیران بعدی افغانستان در قاهره به ترتیب علامه صلاح‌الدین سلجوقی، سید قاسم رشتیا، سردار غلام محمد سلیمان، سید شمس الدین مجروح، محمد موسی شفیق، دکتور محمد اکرم، دکتور عبد‌الواحد کریم، زلمی محمود غازی، محمد صدیق سلجوقی، دکتور محمد رحیم شیرزوی، حفیظ الله ایوبی و دکتور نصیر احمد نور هستند.
روابط افغانستان با مصر در طول نود سال، فرازها و فرودهایی داشته است. محمد صادق المجددی با ملک فواد و ملک فاروق روابط نزدیک و صمیمانه داشت و بعد از پیرزوی افسران آزاد در ۲۳ جولای ۱۹۵۲ روابط او با افغانستان بسار نزدیک بود، حتی ژنرال محمد نجیب نخستین رئیس جمهور مصر در ۱۹۵۳ شخصا در تجلیل از سالگرد استقلال افغانستان به سفارت افغانستان آمده‌است. در زمانی که آقای سلجوقی به حیث سفیر افغانستان ایفای وظیفه می‌نمود روابط میان افغانستان و مصرطلایی ترین دورانش را سپری می‌کرد. جمال عبد الناصر و معاونش محمد انور السادات در سال ۱۹۵۵ به کابل رفتند و در کنار دیدار با محمد ظاهر شاه و محمد داود نخست وزیر افغانستان، از آرامگاه سید جمال الدین افغانی در دانشگاه کابل نیز دیدار کردند.
محمد داود خان در ۱۹۵۷، محمد ظاهر شاه در ۱۹۶۰ به دعوت رسمی حکومت مصر از قاهره دیدن کردند در این دوران علامه سلجوقی به مقام شیخ السفرایی نایل گردیده بود و حتی همسرش بانو حمیرا سلجوقی به دریافت مدال “کمال” از طرف رئیس جمهور مصر مفتخر شد.
سفارت افغانستان در قاهره، در این دوران، محل گردهمآیی مبارازان و آزادی خواهان الجزایری، تونسی و فلسطینی و دانشمندان و ادیبان مصری مثل دکتر طه حسین و عباس محمود العقاد و دیگران بود.
در این مدت نود سال از تاسیس روابط سیاسی میان مصر وافغانستان نام سید جمال الدین افغانی به مثابه بیدارگر بزرگ شرق و استاد و رهبر مبازران و آزادی خواهان مصری نظیر شیخ محمد عبده، عرابی پاشا، سعد زعلول و دیگران، پیوند دهنده دو ملت بزرگ بود. ادیبان، نویسندگان و دانشمندان مصری در طول این سال‌ها، آثار زیادی در مورد سید جمال الدین آفریدند. محمدموسی شفیق زمانیکه در سال ۱۹۶۸به حیث سفیر افغانستان ایفای وظیفه می‌کرد، پیشنهاد نموده بود تا از صدمین سالگرد نخستین ورود سید جمال‌الدین به مصر، در سال ۱۹۶۹ برزگداشت به عمل آید.
به هر ترتیب، با گدشت نود سال از امضای پیمان دوستی میان افغانستان و مصر سپری می‌شود، مشترکاتی که افغاسنتان و مصر را با هم پیوند می‌داد، با گذشت سالیان طولانی به ویژه بعد از تجاوز ارتش سرخ به افغانستان در دسامبر ۱۹۷۹ به فراموشی سپرده شد و حتی این تجاوز باعث انقطاع روابط اسیاسی میان دو کشور شد و جمهوری هند به عنوان حافظ منافع افغانستان در قاهره، سال‌های متمادی، کارهای مربوط به کشور افغانستان را سرپرستی می‌کرد.
بعد از پیروزی مجاهدین در سال ۱۹۹۲ محمد صدیق سلجوقی به عنوان حیث نخستین سفیر افغانستان اعزام و قطع روابط دوباره از سر گرفته شد. برهان الدین ربانی و حامدکرزی از مصر دیدار و بر روابط دو کشور روح دوباره دمیدند.