سرنوشت تيکت (تمبر) پستی در افغانستان

افغانستان نيز از جمله کشورهايی است که در سال ۱۹۳۰ به عضويت اين اتحاديه در آمد. يکی از فعاليتهای مهم اين اتحاديه نظارت بر انتشار تمبر (تيکت پستی) است که توسط کشورهای عضو منتشر می شود.

افغانستان نخستين بار از سال ۱۸۶۰ ميلادی اقدام به انتشار تيکت پستی کرد.

نخستين تمبر افغانستان در سال ۱۸۶۰ خورشيدی به قيمت يک صنار در کاغذ سفيدی چاپ شد و بالای بسته های پستی چسپانده شد.

اين تمبرها که در ۱۶ نوع مختلف چاپ می شد و به “کله شير” معروف بود، تا سال ۱۸۹۲ در بازار وجود داشت و استفاده می شد.

در سال ۱۸۹۲ و با آغاز زمامداری امير عبدالرحمان خان، انتشار تيکت پستی پس از يک وقفه چند ساله دوباره به جريان افتاد.

اين بار، تيکت هايی با نام “داکخانه دولت خداداد افغانستان” چاپ و منتشر شد.

در سال ۱۸۹۹ و با روی کار آمدن امير حبيب الله، در چاپ تمبر پيشرفتهايی صورت گرفت و در اين زمان بود که چاپ “پست کارت” و “پارسل پست” در افغانستان رايج شد.

در اين دوره همچنين کيفيت تيکتهای پستی هم مقداری بهبود يافت.

در عصر امانی (پادشاهی امير امان الله خان) نيز تيکت های پستی با موضوعات متنوع و مناظر تاريخی چاپ و منتشر شد.

با روی کار آمدن نادر خان (پدر ظاهر شاه)، افغانستان در سال ۱۹۳۰ بعد از ۵۵ سال که از تاسيس اتحاديه جهانی پست می گذشت به عضويت اين اتحاديه در آمد و در اين دوره بود که تيکت های زيبايی با تصاوير مکانهای باستانی و تاريخی افغانستان چاپ شد.

با به روی کار آمدن ظاهر شاه که همزمان با پيشرفت صنعت چاپ در جهان بود، تيکت پستی در افغانستان نيز متحول شد.

در اين دوره بود که تمبر های رنگی و متنوع زيبا تری در موضوعات مختلف چاپ و منتشر شد.

از جمله پيشرفتهايی که در چاپ تمبر پستی در اين دوره صورت گرفت، چاپ تيکت های يادگاری بود که به مناسبتهای مختلف مثل روز جهانی يونسکو، بازيهای المپيک، تاسيس صليب سرخ جهانی، تاسيس سازمان ملل متحد و موضوعات داخلی مانند تاسيس شورای ملی، افتتاح پروژه های بزرگ، بزرگداشت شخصيت های ملی و تاريخی و… منتشر شد.

با توجه به پيشرفت امور پستی در اين عصر بود که يک مديريت جداگانه در رياست پست تحت نام “مديريت انکشاف تيکت پستی” تاسيس شد.

در اين اداره، با جمع آوری افراد متخصص در زمينه نقاشی و طراحی تيکت پستی، تيکت های خاص و فوق العاده منتشر شد تا هم برای جهانگردان جاذبه ايجاد کند و هم آثار تاريخی و بناهی ماندگار افغانستان به جهان معرفی شود.

از جمله تيکت های مهمی که توسط اين اداره چاپ شد می توان از تيکت پستی تنديس های بودا، مسجد جامع هرات، بالاحصار کابل و نيز چاپ و به تصوير کشيدن چهرهای ملی و تاريخی مانند مولانای بلخی، ابوريحان بيرونی، ابن سينای بلخی، ميرزا عبدالقادر بيدل، امير شيرعلی خان و وزير محمد اکبر خان نام برد.

در عصر جمهوری و حکومت سردار داوود خان نيز همانند گذشته، تمبرهای مختلفی چاپ و منتشر شد.

با به روی کار آمدن حزب دموکراتيک خلق به رهبری نور محمد تره کی، موضوعات حزبی و چاپ تصاوير رهبر حزب به تمبرهای پستی اضافه شد.

گراميداشت هفتادمين سالگرد انقلاب کبير سوسيالستی در شوروی، سالگرد تولد لنين، سالگرد انقلاب هفت ثور، تاسيس حزب دمکراتيک خلق افغانستان، جهبه ملی پدر وطن و… از موضوعات جديد در چاپ تيکت های پستی دوره حزب دموکراتيک خلق بود.

در دوره دکتر نجيب الله از موضوعات حزبی در چاپ تيکت پستی کاسته شد بيشتر مناسبتهايی در جهت سياستهای اعلام شده دولت وقت، مانند “آشتی ملی” مطرح شد.

دوره حکومت مجاهدين و طالبان، همانند بسياری از عرصه های ديگر، پست و ارتباطات نيز تحت تاثير فضای جنگ قرار گرفت و چاپ رسمی تيکت پستی تقريبا متوقف شد.

البته در دوره مجاهدين، تعدادی تمبر بدون پشتوانه و بدون نظارت اتحاديه جهانی پست چاپ و منتشر شد که ارزشی در بازار نداشت و به مصرف نرسيد.

با به روی کار آمدن حکومت انتقالی به رياست حامد کرزی، چاپ تيکت پستی از سر گرفته شد و تاکنون با موضوعاتی چون تاسيس لويه جرگه قانون اساسی، نخستين انتخابات رياست جمهوری، و تصاوير رييس جمهور و برخی مناسبت های ملی و مذهبی و روزهای جهانی تيکت هايی به بازار عرضه شد.

آخرين تمبر افغانستان كه در كتاب راهنمای تمبر اتحاديه جهانی پست موجود است، تمبری با موضوع “موترهای قديم” است كه در دوران دكتر نجيب الله منتشر شده است