سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائی

سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائی

نمادی از یک دیپلومات نامدار دُرانئ افغانسان در مناقشات منطقوی و جهانی

سردار فقیر محمد خان پوپلزائی در سال (۱۲۶۲ق) در گذر دیوان بیگئ شهر کابل تولد شد. [1] پدرش، سردار محمد عمر خان پوپلزائی، شاعر و نویسندهٔ زبان پشتو و دری، ابن سردار محمد کلان خان پوپلزائی ابن وکیل الدوله سردار عبدالله خان دیوان بیگی بود؛ که خاندانش برویت وکیل الدوله سردار عبدالله خان پوپلزائی در تاریخ بنام خاندان “وکیلی” ثبت است. [2] گذر دیوان بیگئ شهر کابل نیز به اسم نامدار مؤسس این خاندان “وکیل الدوله سردار عبدالله خان دیوان بیگی” نامگذاری شده است چون نامبرده مؤسس «دیوان اعلیٰ» در عهد دُرانی بود. [3]

سردار فقیر محمد خان پوپلزائی یک دیپلومات نامدار دُرانی بود که در بیطرفئ افغانسان در مناقشات منطقوی و جهانی کوشش های فراوان دیپلوماتیک، مردمی و منطقوی را به انجام رسانیده است. وی برادر “بی نظیر سلطان” مادر سراج الخواتین علیاحضرت «ملکه سرور سلطان شاغاسی» بود. بی نظیر سلطان بنت سردار محمد عمر خان پوپلزائی نیز در سال (۱۲۶۹ق) در گذر دیوان بیگئ شهر کابل تولد شده بود. [4] بی نظیر سلطان در سال (۱۲۹۱ق)، در همان گذر دیوان بیگئ شهر کابل با سردار اعلیٰ لویناب شیردل خان شاغاسی ابن سردار میرداد خان شاغاسی ازدواج کرد. [5] از بطن بی نظیر سلطان و از صلب لویناب شیردل خان شاغاسی صبیهٔ اول به اسم “تاجور سلطانه” در سال (۱۲۹۲ق)، و صبیهٔ دوم به اسم “سرور سلطانه” در سال (۱۲۹۴ق) تولد شدند.[6]

این سرور سلطان بنت لویناب شیردل خان شاغاسی ابن شاغاسی میرداد خان بارکزائی از بطن بی نظیر سلطان دُرانی بود که به عقد نکاح سراج الملت و الدین (چراغ، روشنی و رهنمای ملت و دین) امیر حبیب الله خان درآمد و لقب سراج الخواتین (چراغ، روشنی و سرکردهٔ خانمها) را از جانب امیر عبدالرحمٰن خان بدست آورد. زمانیکه سرور سلطان به حیث ملکهٔ رسمئ امیر حبیب الله خان شناخته شد، به لقب سلطنتئ «علیا حضرت» نیز مفتخر گردید. ناگفته نباید گذاشت که خاندان پدرئ علیاحضرت سراج الخواتین ملکه سرورسلطانه شاغاسی بنام خداندان شاغاسی خیل (شاغاسیان) در تاریخ معاصر و سلسلهٔ سلطنت بارکزائی ثبت تاریخ میباشد که بر این اساس اسم مکمل آن ملکهٔ نامدار تاریخ معاصر افغانستان قرار ذیل است: علیاحضرت سراج الخواتین ملکه سرورسلطانه شاغاسی.

بعد از مرگ لویناب شیردل خان شاغاسی، این دو خواهر، چند زمان در حمایت و سرپرستئ آن مامای نامدار شان، سردار فقیر محمد خان پوپلزائی ماندند و در چهاردهئ کابل در محل سابق “وکیل الدوله” اقامت میورزیدند. [7] لهٰذا؛ برادرزادهٔ لویناب، محمد سرور خان شاغاسی استدعا کرد که اگر سردار فقیر محمد خان لازم بداند و موافقت کند خواهر سکهٔ شان (بی نظیر سلطان) عیال کاکای مرحومش (لویناب) را به او امر قبول وصلت اجازت بفرماید، و سردار فقیر محمد خان نیز جهت حفظ شرف خواهر (بی نظیر سلطان) و خواهرزاده هایش (تاجور سلطانه و سرور سلطانه) بدین امر موافقت کرد و عیال لویناب را به عقد نکاح محمد سرور خان شاغاسی درآورد. [8] این استدعا نامه و خواستگاری به وساطت بی بی کلان (عیال سردار محمد کلان خان پوپلزائی)، مادر سردار محمد عمرخان پوپلزائی و مادر کلان سردار فقیر محمد خان پوپلزائی صورت گرفت، و بعد از رسم مناکحت بی نظیر سلطان و محمد سرورخان شاغاسی، تاجور سلطانه و سرورسلطانه (دختران لویناب) نیمهٔ اوقات را در چهاردهی نزد مامای شان، سردار فقیر محمد خان و نیمهٔ اوقات را در نزد پدر اندر شان محمد سرورخان شاغاسی در چنداول میگذراندند. [9]

محمد سرور خان شاغاسی ایشیک آقاسی (وزیر دربار) امیر عبدالرحمن خان بود، حاکم بدخشان، کابل و کندهار، و نائب الحکومهٔ مزارشریف و میمنه نیز بوده است، و رتبهٔ (سردار اعلیٰ) را همچنان بدست آورده بود که در اخر عمرش (در زمان استرداد استقلال) به لقب “بابای کرام” نیز از جهت خدمات شایان ملی و مردمئ شان مفتخر شده بود. علیاحضرت سراج الخواتین ملکه سرورسلطانه شاغاسی نیز به محمد سرور خان (بابائ کرام) احترام پدری قایل بود و خود شاه غازی امان الله خان نیز اورا مثل بابا (پدر کلان) دوست داشت و احترام میورزید.

سردار فقیر محمد خان در اوایل قیام (هفتهٔ اول) و قبل از جلوس رسمئ امان الله خان از مردم چهاردهی و پغمان کابل برای امان الله خان که در آن زمان “عین الدوله” بود، بیعت گرفت. اگرچه مردم از بیم لشکرکشئ سردار نصرالله خان جرئت نمی توانستند، ولی گفتند؛ اگر نصرالله خان غالب گردید میگوئیم که سردار فقیر محمد خان از ما مردم بیعت گرفت و مسئولیت از آن ما نیست. [10] مامای مادر شاه غازی امان الله خان، سردار فقیر محمد خان یگانه فرزندش، منشی نظام الدین خان (منشئ دفتر عین الدوله) و چهار داماد خود را به طرفدارئ عین الدوله ترغیب می نمودند. [11]

سردار فقیر محمد خان وکیلی علاوه بر یگانه فرزند قبل الذکرش، چهار فرزند دختر نیز داشت که نامهای دختران و دامادهای شان قرار ذیل است:

– دلبر سلطان: عیال سردار امیر محمد خان حکمران محال غزنین (متعلق به خاندان “سرداران” بارکزائی).
– مزاری سلطان: عیال سرپروانه محمد ابراهیم خان شاغاسی (وزیر عدلیهٔ دوران امیر امان الله خان غازی) ابن سردار اعلیٰ محمد سرور خان شاغاسی (بابائ کرام) ابن شاغاسی عطاءالله خان ابن سردار میرداد خان شاغاسی (متعلق به خاندان “شاغاسیان” بارکزائی).
– خورشید سلطان: عیال امین نظام (وزیر مالیه دوران امیر امان الله خان غازی) محمود خان (متعلق به خاندان “سدوزیان”‌‌ پوپلزائی). [12]
– عذراء سلطان: عیال (وکیل مقام سلطنت دوران امیر امان الله خان غازی) شاه محمد ولی خان دروازی (متعلق به خاندان “شهٔ ترک خان” درواز). [13]

گذر دیوان بیگی متصل ناحیهٔ تاریخئ بالاحصار شهر کابل میباشد، و قلعهٔ و باغ دیوان بیگی نیز در اطراف آن در چهاردهی، در منطقهٔ موسوم به خالصهٔ “وکیل الدوله” در آنجا استوار پا برجاست که همین سردار نامدار دُرانی، فقیر محمد خان ابن سردار محمد عمر خان پوپلزائ در سنه (۱۲۹۸ه ش) بناء آن قلعه و آن باغ را نموده است. [14]

سردار فقیر محمد خان بانئ قلعهٔ دیوان بیگی مرتبط بالاحصار کابل و باغ دیوان بیگی اجدادش، آن دیپلومات نامدار دُرانی، برادر بی نظیر سلطان و مامای علیاحضرت سراج الخواتین ملکه سرورسلطانه شاغاسی به تاریخ (۱۸) رجب المرجب سنه (۱۳۴۰ق) مطابق (۲۷) حوت سال(۱۳۰۰ه ش) در کابل درگذشت و در مدفن دیوان بیگئ کابل به  خاک سپرده شده است. [15]

 

ناگفته نباید گذاشت که نویسندهٔ نامدار تاریخ معاصر افغانستان، بلخصوص تاریخ استراد استقلال کشور «عزیزالدین وکیلی پوپلزائی» فرزند منشی نظام الدین خان وکیلی و نواسهٔ سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائي میباشد. بر اساس مکالمهٔ که نویسنده مقاله با عبیدالله عزیز وکیلی نموده است؛ سردار فقیر محمد خان وکیلی منصب «ایشیک آقاسی» یعنی (وزیر دربار) در عصر امیر حبیب الله خان را نیز داشته بوده. عبیدالله عزیز وکیلی یک نقطهٔ جالب دیگر را نیز اشاره فرموده، متذکر میشود که؛ سردار عبدالله خان دیوان بیگی وکیل الدوله (صدر اعظم) عصر احمد شاه بابا ابدالی و تیمور شاه دُرانی، فرزند کاکائ سکهٔ احمد شاه بابا نیز بود. عبیدالله عزیز وکیلی فرزند عزیزالدین وکیلی پوپلزائی، نواسهٔ منشی نظام الدین خان وکیلی پوپلزائی و کواسهٔ سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائی میباشد.

 

حقایق تاریخئ قابل تذکر

(۱)

نویسندهٔ نامدار تاریخ معاصر افغانستان، بلخصوص تاریخ استراد استقلال کشور، عزیزالدین وکیلی پوپلزائی در کتابهای نایاب تاریخئ خویش (دورة الزمان) و (تیمورشاه دُرانی) از فقیر محمد خان به صفت (سردار) نام میبرد، اما از سردار بودن فقیر محمد خان منحیث منصب و رتبهٔ آن محترم در کتابهایٔ فوق الذکر پوپلزائی و یا کدام اثری دیگری تاریخی ذکر نه شده است. البته بدون شک یک دیپلومات نامدار دُرانی استرداد استقلال بود، اما پوپلزائی، آن تاریخ نویس نامدار افغان و محقق معلومات تاریخئ ژرف این صلاحیت تاریخی را دارا بود که برای یک سدوزائی دُرانی لقب افتخارئ (سردار) را بکار ببرد چون در آن زمانیکه به اجداد فقیر محمد خان منصب “سرداری” داده شده بود تا پوپلزائی آنرا به شکل افتخاری بر آن دیپلومات نامدار دُرانی بکار ببرد، لقب تاریخئ “سردار” به خاندان “سرداران بارکزائی” (خاندان سردار حاجی جمال خان بارکزائی) منحیث خاندان شان در جوامع افغانی و متون تاریخی انعکاس نه یافته بود.
در این مورد الفنستون نیز در کتاب خود (افغانان) به نکتهٔ جالبی اشاره کرده مینویسد “سران شاخهٔ قوم دُرانی [سردار (ژنرال) خوانده میشود] در حالیکه سران شاخه های دیگر اقوام را (خان) مینامند؛ لقب سرداری متعلق به فوج (اُردوی) شاهانه است و لقب (خانی) یک منصب موروثی است.” [16] در عین حال، سراج التواریخ، در مورد حاجی جمال خان بارکزائی متذکر شده مینگارد “حاجی جمال خان یکی از چهارده تن سرداران دُرانی است که نزد نادر افشار پایهٔ برتری و رتبهٔ سرداری داشتند و اولین کسیکه احمد شاه را به پادشاهی برداشته و اطاعت و بیعت کرد او (حاجی جمال خان) بود، و دیگران به پیروئ او که نظر به اکثریت قوم و مکنت از همه برتری داشت، پذیرای سلطنت احمدشاه شدند و احمدشاه به پاس این احسان او را خطاب (سرداری) داد.” [17]
ناگفته نباید گذاشت که سردار حاجی جمال خان بارکزائی در زمان احمد شاه بابا ابدالی، هنگامیکه به سرکرده گئ سران قوم دُرانی و غلجائی یک، یک قاعد ملی انتخاب میشد، سردار جمال خان رسماً منحیث سردار قوم بارکزائی از جانب ملت بارکزائی در کندهار نیز انتخاب شد، که این سرداری از طرف مؤسس تاریخ معاصر افغانستان احمد شاه بابا ابدالی قبلاً تصدیق شده بود. بدین اساس هنگامیکه سلسلهٔ سلطنت دُرانی از پوپلزائی ها به بارکزائی ها منتقل شد، همهٔ منسوبین خاندان سردار حاجی جمال خان بارکزائی ولو شغل نظامئ هم داشت یا نداشت به لقب سردار نامیده شدند و همهٔ افراد و اولاد سردار حاجی جمال خان بارکزائی به خاندان (سرداران بارکزائی) یاد شده ثبت تاریخ شد. این حقیقت تاریخی نیز قابل تذکر میباشد که همهٔ اولاده وطایفهٔ “محمد نیکه” (محمد زائی ها) عضویت خاندان شاهئ (سرداران بارکزائی) را ندارد، چون بین سردار حاجی جمال خان و محمد نیکه حد اقل پنج (۵) نسل تفاوت موجود است، و مؤسس خاندان (سرداران بارکزائی) سردار حاجی جمال خان میباشد که [از وی به بعد] این خاندان به نام (خاندان “سرداران” بارکزائی) ثبت اوراق تاریخ معاصر افغانستان است. [18]

(۲)

در بعضی از مقالات دیگر، نوشته شدهٔ چند سال پسین، تخلص (نام خواندگئ) سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائی را به (شاغاسی) نوشته کرده اند که این یک اشتباه میباشد [دقیق نیست] و در تصادم به اوراق تاریخ و حق آن دیپلومات نامدار دُرانی است. شاید این تخطی بخاطری بروز کرده باشد که سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائی را مامای شاه غازی امان الله خان بشمار گرفته باشند، حال اینکه آن سردار نامدار مامای مادر شاه غازی امان الله خان، ملکه سرور سلطانه شاغاسی بود. اگر کلمهٔ (شاغاسی) با اسم سردار فقیر محمد خان در آن نوشته ها بخاطر منصب “ایشیک آقاسی” (وزیر دربار) بودن وی ذکر کرده باشند، پس نباید رتبه و منصبت “ایشیک آقاسی” (وزیر دربار) به (شاغاسی) اشتباه شود، چون «شاغاسی» مورث خاندانئ سردار میرداد خان شاغاسی میباشد. علاوه بر آن، سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائي متعلق به خاندان «وکیل الدوله» بود که اساس آن خاندان از سردار عبدالله خان دیوان بیگی «وکیل الدوله» شروع میشود، آن دیپلومات نامدار دُرانی متعلق به خاندان شاغاسی خیل (شاغاسیان بارکزائی) که اساس آن خاندان از شاغاسی سردار میرداد خان بارکزائی شروع میشود [نه بود].

میر محمد صدیق فرهنگ در (افغانستان در پنج قرن اخیر) مینوسد “علاوه برافراد خانوادهٔ شاهی (مقصد فرهنگ از خانوادهٔ مقدم امپراطورئ ابدالی؛ خاندان سردار حاجی جمال خان بارکزائی است) یکتعداد دودمانهای دیگر هم بدرجات مختلف در دربار دارای نفوذ و اعتبار بوده مقامات عالی را بطور نسبی (یعنی خاندانی) در اختیار داشتند که معروف ترین آنها عبارت بودند از خانوادهٔ قضات مرکب از علمای دینی از احفاد نصرالله خان بارکزائی قاضی در عصر احمدشاه ابدالی (مطلب فرهنگ از خاندان علومی خیل است) و خانوادهٔ معروف به ایشیک آقاسی از بازماندگان یاسین خان بارکزائی که مقام [حاجبی دربار یا تشریفات بایشان تعلق داشت] و بعضاً بحکومت ولایات مامورشدند، از جملهٔ افراد این خانواده خوشدل خان لویناب در پیروزئ میوند سهم فعال داشت (مطلب فرهنگ از خاندان شاغاسی خیل “شاغاسیان” است).” [19]

لذا، علاوه بر تثبیت و تصدیق نویسندهٔ نامدار تاریخ معاصر افغانستان، بلخصوص تاریخ استراد استقلال کشور، عزیزالدین وکیلی پوپلزائی در کتابهای نایاب تاریخئ خویش (دورة الزمان) و (تیمورشاه دُرانی)، نویسندهٔ کتاب (افغانستان در پنج قرن اخیر) میر محمد صدیق فرهنگ نیز از خاندان “ایشیک آقاسی” که بعداً در کندهار همین کلمهٔ “ایشیک آقاسی” (مفغن) شده مانند کلمهٔ “دُردُران یا دُر دوران” که در کندهار به (دُرانی) تبدیل شد، کمهٔ مرکب ترکئ “ایشیک آقاسی” نیز در کندهار به پاس و احترام تاریخی بر مؤسس این خاندان (ایشیک آقاسی سردار میرداد خان بارکزائی) به «شاغاسی» مفغن شد و این خاندان به شاغاسی خیل (شاغاسیان بارکزائی) ثبت اوراق تاریخ شد.

رتبه و منصب “ایشیک آقاسی” (وزیر دربار) از دوران سلطنت امیر شیر علی خان بارکزائی به شکل تدریجی از بین رفته جای خویش را به منصب های چون (رئیس تشریفات، یاور و وزیر دربار) واگذاشت، و شکل مغفن ایک کلمه (شاغاسی) مورث خاندانی سردار میرداد خان شاغاسی و نام طایفهٔ شاغاسی خیل (شاغاسیان بارکزائی) شد، مانند کلمهٔ (سردار) که مورث خاندانی سردار حاجی جمال خان بارکزائی شده نام طایفهٔ سرداران (سرداران بارکزائی) گردید. بدون شک رتبهٔ “ایشیک آقاسی” قبلاً از زمان احمد شاه بابا ابدالی اعلیٰ زمان استرداد استقلال شاه غازي امان الله خان به افراد و اشخاص منحیث رتبهٔ (وزیر دربار) داده شده است، اما آنها “ایشیک آقاسی” هستند [نه] “شاغاسی” چون شاغاسی مورث خاندانی و حق تاریخئ خاندان شاغاسی خیل (شاغاسیان بارکزائی) میباشد و است و این حق و صلاحیت تاریخی را هیچ کسی ندارد که “ایشیک آقاسی” را “شاغاسی” بنویسد و متعلق به خاندان “شاغاسیان” باکزائی بداند.

کاندید اکادمیسین استاد اعظم سیستانی نقطهٔ دیگری را برایم از نوشته های داکتر عبدالله کاظم یاد آور شده پیام فرستاده بود “داکتر عبدالله کاظم مینویسد: باید خاطر نشان ساخت که پسران و احفاد لویناب شیردل خان تخلص های جداگانه برای خود انتخاب کردند وتنها خانواده برادرش امیر محمد خان شاغاسی تخلص خانوادگی خود را “شاغاسی” برگزیدند و امروز آنها به نام آن خانواده یاد میشوند که بیشترین شان در گذرگاه و قلعه شهاده مربوط چهاردهی کابل سکونت داشته و هریک در آنجا مالک قلعه و املاک بودند.”

بنده در جواب به محقق، مؤلف، نویسنده و تاریخ نویس ناب کشورم، کاندید اکادمیسین استاد سیستانی صاحب گرانقدر نوشتم:

سیستانی صاحب بزرگوار! تشکر از این معلومات شما، بدون شک این بخش از مقالات داکتر کاظم را به آرشیف معلومات کمپیوتری قبلاًاضافه کردیم. داکتر کاظم بدون شک یک نویسندهٔ‌ دارای معلومات و تحقیق فراوان معاصر است، اما در این مورد که همهٔ خاندان سردار میرداد خان شاغاسی نواسهٔ سردار یٰسین خان عمرخانزی، خاندان شاغاسی خیل (شاغاسیان) بارکزائی است توسط نویسنده گان بسا بزرگتر از داکتر کاظم چون عزیزالدین وکیلی پوپلزائی در کتاب ” تیمور شاه دُرانی”، محمد صدیق فرهنگ در کتاب “افغانستان در پنج قرن اخیر” و معاصر داکتر صاحب کاظم، استاد معصوم هوتک در کتاب “کندهاری وروڼه” به تصدیق رسیده است.

علاوتاً، بدون شک همهٔ افراد یک خاندان تخلص خویش را به نام طایفه، خاندان و قوم خویش نمگذارند، چون در خاندان سرداران قندهاری (پاینده خیل) نیز همهٔ شان تخلص سردار انتخاب نکرده بودند، تا بلآخره، سردار محمد داود خان دوباره به این افتخار طایفهٔ خویش وصل شد. در خاندان شاغاسیان نیز علاوه بر مؤسس این خاندان (سردار میرداد خان شاغاسی)، سردار اعلیٰ لویناب شیردل خان شاغاسی، سردار عطاء الله خان شاغاسی و سردار امیر محمد خان شاغاسی، اشخاص نامدار نسل دوم شاغاسیان چون غازی خوشدل خان شاغاسی، بابائ کرام محمد سرور خان شاغاسی، حاکم قندهار شیر علی خان شاغاسی و سردار معاذ الله خان شاغاسی، نائب سالار ناظم االمور العدلیه دوست محمد خان شاغاسی و محمدشاه خان شاغاسی و دیگران به افتخار تخلص خاندانئ شان وصل بودند.

(۳)

در تاریخ معاصر افغانستان و سلسلهٔ امپراطورئ (ابدالی)، اگر چه این امپراطوری و سلسله از مؤسس و (پدر تاریخ معاصر افغانستان) احمد شاه بابا ابدالی آغاز میشود، اما در قدم اول؛ مقدم ترین خاندان سلطنتی (شاهی) در تاریخ معاصر افغانستان: خاندان پاینده خیل (برادران قندهاری)، بعداً مصاحبان (یحییٰ خیل و برادارن پیشاوری) بارکزائی میباشد (یعنی خاندان “سرداران بارکزائی”) که مؤسس آن (سردار حاجی جمال خان بارکزائی) از بازماندان (محمد ابن عمر خان نیکه) است. چون افراد مؤثر سیاسئ و امیران تاریخ معاصر افغانستان مانند؛ سردار حاجی جمال خان بارکزائی، سردار بارکی رحیم داد خان، امیرالامراء سرفراز سردار پاینده خان، وزیر محمد فتح خان، لویه ادی، سرداران کندهاری، سرداران پشاوری، امیر دوست محمد خان امیر کبیر، وزیر محمد اکبر خان، امیر شیر علی خان بارکزائی، امیر محمد افضل خان، امیر محمد اغظم خان، امیر محمد یعقوب خان،سردار ایوب خان، امیر عبدالرحمن خان، امیر حبیب الله خان، سردار امیر نصرالله خان، سردار امیر عنایت الله خان، امیر امان الله خان غازی بانی استرداد استقلال افغانستان، پدر ژورنالیسم افغانستان محمود طرزی، سپه سالار نادر خان، مارشال شاه ولی خان، بابای ملت محمد ظاهر شاه همایون، نخُستین رئیس جمهور افغانستان سردار محمد داود خان و امسالهم را مشمول میباشد.

در قدم دوم؛ دومین خاندان سلطنتی (شاهی) در تاریخ معاصر افغانستان: خاندان (دُرانیان) پوپلزائی میباشد که مؤسس آن (پدر تاریخ معاصر افغانستان احمد بابا ابدالی) از بازماندان (ملک سدو نیکه) است. چون افراد مؤثر سیاسئ و امیران تاریخ معاصر افغانستان مانند؛ امپراطور افغان احمد شاه بابا ابدالی، تیمور شاه دُرانی، زمان شاه دُرانی، شاه محمود دُرانی، شاه شجاع دُرانی، سلطان علی شاه دُرانی، ایوب شاه دُرانی و امثالهم را مشمول میشود.

در قدم سوم؛ سومین خاندان سلطنتی (شاهی) تاریخ معاصر افغانستان: خاندان شاغاسیان بارکزائی (شاغاسی خیل بارکزائی) میباشد که مؤسس آن (سردار میرداد خان شاغاسی) از بازماندان (سردار یٰسین خان ابن عمر خان نیکه) است. چون افراد مؤثر سیاسئ و امیر تاریخ معاصر افغانستان مانند؛ سردار شاغاسی میرداد خان بارکزائی، سردار اعلیٰ لویناب شیردل خان شاغاسی، سردار عطاءالله خان شاغاسی، سردار امیر محمد خان شاغاسی، شاغاسی شیر محمد خان، غازی خوشدل خان لویناب، بابائ کرام سردار اعلی‌ٰ محمد سرور خان شاغاسی، حاکم قندهار شیر علی خان شاغاسی، سردار معاذالله خان شاغاسی، مکرمی لالا تاج محمد خان، نائب سالار ناظم الامور العدلیه دوست محمد خان شاغاسی، صدراعظم وزیر عبدالعزیز خان بارکزائی، حاکم اعلیٰ فراه، لوگر و کوچی ها محمد علم خان، لویناب محمد اکرم خان شاغاسی، علیاحضرت سراج الخواتین ملکه سرورسلطانه شاغاسی، کرنیل حضور علیاحضرت محمد عمر خان، سرپروانه محمد ابراهیم خان وزیر عدلیه، عبدالحلیم خان شاغاسی وزیر عدلیه، نائب الحکومهٔ قطغن سردار محمد اکبر خان دارالعدالت، سکندر خان والی کندهار، تاج افغان امیر علی احمد خان شاغاسی، علیامخدره زرین جان بیگُم مادر ملکه حمیرا همایون، صالح محمد خان ناظم، وزیر صحت عامهٔ سردار داود خان نظر محمد خان سکندر، فرقه مشر نیک محمد خان، شاروال کندهار محمد افضل خان شیردل، محمد شاه خان شاغاسی، عبدالحبیب خان شاغاسی، احمد شاه خان رئیس، شاغاسی محمود خان یاور، نائب محمد عثمان شاغاسی، وکیل محمد صادق خان شاغاسی و امثالهم را مشمول است.

این درحالیست که دو خاندان نامدار دیگر نیز از جلمهٔ نزدیکترین و مقدم ترین خاندانهای معزز سلسله و امپراطورئ ابدالی در تاریخ معاصر افغانستان بودند، که عبارتند از:

اول: خاندان قاضی نصرالله خان بارکزائی ساکن کندهار “خان علوم” (قاضی القضات) عهد سلطنت احمد شاه بابا ابدالی که تاریخ در معاصر افغانستان بنام خاندان علمومی خیل (علومیان) بارکزائی ثبت تاریخ میباشد، و

دوم: خاندان همان سردار عبدالله خان پوپلزائی ساکن کندهار “وکیل الدوله” و “دیوان بیگی” در عهد سلطنت احمد شاه بابا ابدالی که در تاریخ معاصر افغانستان بنام خاندان وکیل الدوله (وکیلی) پوپلزائی ثبت تاریخ است، که سردار فقیر محمد خان وکیلی پوپلزائی نیز به همین خاندان وکیل الدوله (وکیلی) تعلق دارد.

 

مآخذ منابع:
[1]: پوپلزائي، عزیزالدین وکیلی، تیمور شاه دُرانی (کابل: انجمن تاریخ، ۱۳۴۶ش)، ۶۱۷/۲ص.
[2]: پوپلزائی، همان اثر، ۶۰۰ص.
[3]: پوپلزائی، همان اثر، ۵۹۹ص.
[4]: پوپلزائی، همان اثر، ۶۱۷ص.
[5]: پوپلزائی، همان اثر، ۶۱۸ص.
[6]: پوپلزائی، همان اثر، ۶۲۰ص.
[7]: پوپلزائی، همان اثر، همان صفحه.
[8]: پوپلزائی، همان اثر، همان صفحه.
[9]: پوپلزائی، همان اثر، همان صفحه.
[10]: سیستانی، اعظم سیستانی “سهم خاندان علیا حضرت در پیروزئ امان الله خان”  (افغان جرمن آنلاین: 2017م).
[11]: سیستانی، همان اثر.
[12]: سیستانی، همان اثر.
[13]: ظهور، ظهور الله “شاه محمد ولی خان دروازی مبارز راه مشروطییت و استقلال” (ماهنامهٔ میهن: ۱۳۶۸ش).
[14]: محمود، شاه محمود “نهرهای شهر کابل” (سمپوزیم کابل در گذرگاه تاریخ: ۱۳۶۶ش).
[15]: محمود، همان اثر.
[16]: الفنستون، مونت ستورانت (ترجمه: فکرت، محمد آصف)، افغانان (مشهد: ۱۳۷۶ش)، ۳۶۳ص.
[17]: کاتب هزاره، فیض محمد، سراج التواریخ (کابل: ۱۳۳۱ق)، ۱۹۷/۲ص.
[18]: شاغاسی، حُسن بارک “سردار حاجی جمال خان بارکزی” (مندیگک: 2020م).
[19]: فرهنگ، میر محمد صدیق، افغانستان در پنج قرین اخیر (انجنیر احسان الله مایار: ۱۳۶۷ش)، ۶۸۳/۱ص.

 

حُسن بارک شاغاسی

۲۷ – ۰۱ – ۱۴۰۱ ه ش (2022/04/16 میلادی)، کنبرا، آسترالیا.