استاد احمد علی کهزاد نویسنده، محقق و باستان شناس افغان

احمد علی کهزاد فرزند میرزا محمد علی، در 8 ثور ، سال 1287 خورشیدی در شهر کابل در یک خانواده‌ی روشنفکر زاده شد. او از مردم چنداول کابل بود. آموزش دوره کودکی را از مکتب خانه سید عبدالحمید آغا شروع کرد. و دوره‌ی عالی (دبیرستان) را در مکتب استقلال در سال 1308 به پایان رسانید.
آقای کهزاد کار در دارالتحریر (دبیرخانه) شاهی را در سال 1310 خورشیدی آغاز کرد و از آن پس به عنوان سکرتر به سفارت افغانستان در ایتالیا اعزام شد.
کهزاد، در مکتب استقلال، با استادان و زبان فرانسوی آشنا شد و این زبان را به خوبی آموخت و از ادب آن بهره‌ی فراوان برد و بنابر همین تسلط وی در زبان و ادبیات فرانسه بود که بعد از فراغت از تحصیل توجه دربار به سوی وی جلب شد و در دفتر شاهی، شغل مترجمی به او واگذار شد. علاوه بر این، خصلت‌های پسندیده او، علت دیگر این انتخاب بود. او در طول تحصیل از مکتب ابتدایی تا لیسه شاگرد ممتاز بود. زبان فرانسه را روان صحبت می‌کرد و به خوبی می‌نوشت. با زبان انگلیسی نیز آشنایی داشت حسن خلق، برخورد نیکو و دیگر آداب اجتماعی را خانواده به او آموخته بود. شغل اداری در دربار، از طرفی او را با رجال سیاسی، داخلی و خارجی معاشر ساخت و به بصیرت او را آداب و فرهنگ غربی و سیاست بین‌المللی افزود و از سوی دیگر دربار را به استعداد فراوان و کم نظیر او در درک مسائل علمی و فرهنگی بیشتر متوجه ساخت پس از دو سال به وظیفه سکرتری سفارت کبرای افغانستان در ایتالیا به رم فرستاده شد.
کهزاد در دوران اقامتش در ایتالیا، زبان ایتالیایی و مبانی دانستن باستان‌شناسی را فرا گرفت که در فعالیت بعدی خود از آن فراوان بهره جست. از طرفی هم، آثار بزرگ باستانی ایتالیا تاثیر عمیق بر وی نهاد و او را به سوی مطالعه و تحقیق در مسائل تاریخ باستانی کشانید.
در اثر به هم خوردن مناسباتش با سفیر وقت مجبور شد دوباره به وطن برگردد. بنابر توطئه سفیر استاد کهزاد مدت یازده ماه حبس را در کابل سپری کرد.
به هر حال، کهزاد پس از رهایی از زندان، از وزارت خارجه برکنار شد. اما پس از آن در انجمن ادبی کابل به کار پژوهش تاریخ اشتغال ورزیده و سپس به سمت سرپرست ریاست موزییم (موزه) کابل، رئیس انجمن تاریخ، مدیر مسئول مجله آریانا و مشاور در وزارت معارف این کشور خدمت کرده است. استاد کهزاد از سال 1310 خورشیدی عضو انجمن ادبی کابل و از جمله اعضای موسس آن انجمن نیز به شمار می‌رود. پس از آن علاوه بر امور باستان‌شناسی و سرپرستی موزییم کابل عهده‌دار مقام ریاست انجمن تاریخ افغانستان نیز بود که به اثر پیشنهاد خودش در سال 1321 خورشیدی ایجاد شده بود. او مدت بیست سال این وظیفه سترگ ملی را با علاقه‌مندی فراوان به پیش برد.
احمد علی کهزاد نخستین عضو هیأت باستان‌شناسی افغان نیز بود که با هیأت‌های باستان شناسی فرانسوی و ایتالیایی در حفاری‌های باستان‌شناسی افغانستان شرکت فعال داشت.
افزون بر این، استاد کهزاد، عضو انجمن دایره‌المعارف آریانا و انجمن‌های متعدد علمی بین‌المللی بود که از آن میان می‌توان از انجمن جغرافیایی واشنگتن، انجمن شاهی بنگال، انجمن آسیایی فرانسوی شرق اقصی و انجمن روزنامه‌نگاران فرانسه نام برد. او با برخی از موسسات بین‌المللی چون کمیسیون یونسکو در افغانستان، موسسه مطالعات اسلامی دوم و غیره همکاری داشت و باری هم دانشگاه سوربن پاریس وی را به عنوان استاد بررسی رساله‌ی یکی از کاندیداهای درجه دکترا که راجع به افغانستان تحقیق می‌کرد، برگزید. البته این انتخاب پس از آن صورت پذیرفت که از سوی دولت فرانسه به دریافت نشان شوالیه نایل آمد.
شخصیت علمی احمدعلی کهزاد، با پنجاه سال کارهای علمی و تحقیقاتی و نگارش کتاب‌ها و آثار بی‌شمار وی در زبان‌های فارسی، پشتو، انگلیسی، فرانسوی و ایتالیایی نزد مردم افغانستان و جهان به حدی با اهمیت و با ارزش است، که او را از جمله دانشمندان طراز اول تاریخ‌نگاری و باستان‌شناسی معاصر افغانستان شناخته‌اند. زیرا او بود که برای نخستین بار در نوشتن تاریخ افغانستان از اساسات و معیارهای علمی کار گرفت.
استاد کهزاد در لویه جرگه سال 1343 خورشیدی از جمله کسانی بود که در تغییر رژیم مطلقه شاهی به رژیم شاهی مشروطه نقش داشت.
سرانجام، این پژوهشگر بزرگ، در روز سوم قوس (آذرماه) سال 1362 خورشیدی در گذشت و در جوار «زیارت شاه دوشمشیره» به خاک سپرده شد.
پروفسور دکتر عبدلااحمد جاوید در پیش گفتار کتاب «کهزاد و پژوهش‌های او» اثر محقق حسین نایل در مورد استاد کهزاد می‌گوید:
«کهزاد نخستین دانشمندی است که نقاب از چهره تاریخ کهنسال کشور خاصه عهود پیش از اسلام برداشته و با تالیف آثاری درین زمینه بر آن جلا و جلوه ویژه و تازه داده است. به حق می‌توان گفت که استاد کهزاد تمام عمر شریف خود را در راه اعتلای تاریخ وطن وقف کرده و بیش از سنین عمر خود رساله‌های علمی و مقالات تحقیقی نگاشته و به جا گذاشته است. تلاش‌های پی‌گیر و ارزنده این محقق نامدار در راه علم و فرهنگ، احیای مفاخر ملی و ماثر میهنی و روشن ساختن زوایای گذشته‌های دور آریانای کهن و خراسان دوره اسلامی، نام او را در صفحات زرین تاریخ و ادب ما ابدی و جاودان ساخته است.»
آثار 
از استاد کهزاد شصت و چهار اثر به جا مانده است. در این‌جا فقط از بعضی آثار او نام می‌بریم.
• مسکوکات افغانستان
• تاریخ افغانستان، در دو جلد
• رجال و رویدادهای تاریخی افغانستان
• تاریخ ادبیات افغانستان
• روابط فرهنگی افغانستان و هند
• از جنگیز تا تیمور
• بالاحصار کابل و پیش‌آمدهای تاریخی جلد اول و دوم
• فروغ فرهنگ
• آریانا
• رایان کابلی
• عرف و عادات افغان‌ها
• موزییم کابل
پنج سفرنامه نگاشته است. سه درامه (نمایشنامه‌ها) و پنج اثر به زبان‌های خارجی و شش اثر از ترجمه‌ها دارد.
افزون بر این، استاد کهزاد صدها مقاله به زبان دری و زبان‌های خارجی در عرصه تاریخ، ادب، فرهنگ و باستان‌شناسی در دایره‌المعارف آریانا و مجله‌های کابل، آریانا، افغانستان و ژوندون و هم‌چنین در روزنامه‌های اصلاح و انیس به نشر رسانیده است.
نمونه شعر او:
افغانستان
ای کشور افغانستان افغانی افغان دیار
ای سرزمین باستان آزاده‌ای در کهسار
مهد فروغ آریان دارم به نامت افتخار
پاینده نامت جاودان تا زنده باشیم در جهان
پاینده نامت جاودان تا زنده باشیم در جهان
حب تو باشد دین من ای قلب پاک آسیا
عشق تو شد آئین من ای منبع صدق و صفا
ای مادر شیرین من خاک تو را چو توتیا
ای کشور با عز و شأن در دیده مالم هر زمان
ای کشور با عز و شان در دیده مالم هر زمان
منبع:

زندگینامه شاعران تدوین انتشارات. عابد و محمد رفیق