ټول حقوق د منډيګک بنسټ سره محفوظ دي
ما ملتی هستیم که هر روز حسرت و افسوس یک روز قبل را میخوریم و به همین روال اکنون در قرن بیست و یک به گل کاری هاو باغداری ها زمامداران کورگانی چون رویا های خیال انگیز خیره میشویم ولی هیچگاه از خود نمیپرسیم که اگر آنان قرن ها قبل و در شرایط حد اقل امکانات به چنین ابداعات و افتخارات دست می یازیدند ما را چه شده در حالیکه به دنبال هر مسوول مملکت ده ها موتر 80 هزار دالری روان است حد اقل جلو قصر خود را آبیاری کرده نمیتوانیم، به آرزوی روزیکه مطالعه این شهکار ها انگیزه جنبیدن بزرگان کشور از جا شود تا حداقل جاده مقابل منزل شان را سرسبز سازند، توجه خوانندگان را به مطالعه تاریخچة ایجاد برخی از این باغ های کابل قدیم جلب میکنیم:
باغ بابر شاه
اين باغ را بابر درپهلوی باغهای ديگرکابل درزمان حيات خود احداث نموده و نظربه علاقة که بابر به اين باغ داشت وصيت نمود تا جسد وی را درهمين باغ بدون اينکه بالای مرقدش گنبد و عمارتی اعمار نمايند، دفن کنند. اين باغ بعداً ازطرف اولادة بابر ترميم ومرمت گرديده ومخصوصاً شاه جهان پول زيادی را درترميم آن بمصرف رسانيد ويک مسجد مرمرين ساخت. قصرملکه يادگارعبد الرحمن درآن ساحه است.
درگوشه جنوب شرق باغ بابر يک قصر بسيارعالی دومنزله موقعيت دارد. ساختمان آن طوری ميباشد که درطرف جنوب درمنزل اول يک تعداد تحويلخانه ودرمنزل دوم اتاقهای خواب، حمام، آشپزخانه، بطرف غرب آن صالون های نشينمن، اتاق نان وشاه نشين ها بوده بطرف شمال آن نيزدرمنزل اول اتاقهايی برای بود وباش مستخدمين وتحويلخانه ها و درمنزل دوم آن يکتعداد اتاقها اندرونی وبيرونی ميباشد ساخته شده و درپيشروی تمام اتاقهای طرف ذکر شده دارای يک برنده سرپوشيده ميباشد.
طرف شرق قصرمذکور بايک ديوار کوتاه مسدود بوده تاتمام منظره باغ ديده شود. دروازة ورودی قصرکه درگوشة شمال غرب قراردارد، دروازه مذکوربه يک دهليزبزرگ ارتباط داشته و درنزديکی دروازة مذکوريک اتاق بزرگ محافظين ميباشند .
بالای دهليزمذکورنيزدو اتاقی بوده که آنهم شايد برای محافظين بوده باشد. درطرف شرق باغ درحصة وسطی آن يک حوض آب بازی بسياربزرگ موقعيت دارد. درطرف جنوب حوض مذکورمقبرة بابرشاه ومقبرة رقيه بيگم قرار دارد .
بطرف غرب مقبره، مسجد عالی سنگ مرمری سفيد بنا نهاده شده است. همچنان بفاصلة تقريباً بيست متری طرف غرب مسجد رستورانت ميباشد. درسمت شمال رستورانت تقريباً به فاصلة بيست متری آن يک حوض آب بازی ديگر که جديداً ساخته شده ميباشد. درساختمان مسجد هنرسنگ تراشی بسيار عالی بکاررفته ودررستورانت هنرنقاشی وساختمان هنرمعماری بسيارعالی بکار رفته است. مسجد مذکورکاملاً ازسنگ مرمرسفيد، خشت پخته، سمنت، ريگ، چونه وآهن گادرساخته شده. رستورانت ازمواد خشت، پخته، ريگ، چونه، سمنت، سنگ گزک، چوب وآهن اعمار گرديده است. درقصر مواد خشت پخته، خشت خام، سنگ، ريگ، چونه، گل، چوب وآهن بکار برده شده است. همچنين قصر ملکه درحالت افتادن وويرانی قراردارد اگرتوجه جدی درترميم وحفاظت آن بعمل نيايد بزودترين فرصت ازبين خواهد رفت. بعضی اتاقهای قصرفعلاً تحويلخانه می باشد ودرآينده يک موزيم اتنوگرافی بسيارعالی شده ميتواند.
مواد کتبی درمورد باغ بابر: بابربه تاريخ دوشنبه 5 ماه جمادی الاول سال 927 هجری قمری در چهار باغ زرافشان هند کتار جمنا ( رام باغ )درگذشت ودرهمان جاه مدفون گرديد. جسد بابرتاسال (947) هـ ق. که همايون درهند پادشاه بود درهمان باغ مدفون بود. چون دررجب همين سال همايون ازشيرشاه شکست خورد وبه ايران پناهنده شد بی بی کبارکه يوسفزايی زن بابر( بقولی گلبدن بيگم) بقايای بدن او را به کابل انتقال داد و در قسمت عليای باغ که بنام او شهرت دارد مدفون ساخت ومحمد قاسم فرشته گويد که اين باغ به ( قدمگاه حضرت رسول (ص) معروف بود.
بقول پوهاند عبد الحی حبيبی مولف کتاب تاريخ افغانستان درعصرگورگانی هند بابر درسال 927 هـ.. روز پنجشنبه پنجم جمادی الثانی درآگره ازدنيارفت وقراروصيت خودش نعش وی را بعد از شش ماه به کابل فرستاده ودرهمين باغ که به قدمگاه شهرت داشت دفن گرديد .
بقول فرشته، باغ بابر پنجصدگزطول وپانزده مرتبه داشت که ارتفاع هرمرتبه از ديگر 20 گز بود و به حکم جهانگير درمرتبه پانزدهم اين باغ برقبررقيه سلطان بيگم بنت هندال مرزا چوبتره خوردی ازسنگ مرم نصب شد درعصرشاه جهان اين باغ رونق زياد بخود گرفت و يکدفعه پانزده هزار روپيه وبارثانی دولک وپنجاه هزارروپيه برروضه بابر وباغ های ديگرکابل صرف کرد که ازآن جمله مسجد کوچک ازسنگ مرمر درمرتبه پايان قبربابر درمدت دوسال بمصرف چهل هزار روپيه به اتمام رسانيده وآبشارباغ را باحوض های آن ازسنگ مرمر کابل بساختند.
کابل ازعصربابرتا اواخرسلطه شهنشاه های مغول ازحيث بداعت منظروباغ های زيبای خود، دربين مؤرخين اين دوره شهرت بسزای دارد. اين مؤرخين باغ ها ومنازل آن را بارها ستوده اند. خود بابر درتزک خود نيزبه وصف آن پرداخته است. شاهان مغولی ( گورگانی هند) درايجاد ابدات وعمرانات قشنگ وزيبا درهند شهرت فراوان دارند دوشاهکارهای زيادی را درهند ازخود به يادگارمانده اند ولی درافغانستان چون خود شهرياران سکونت نداشتند و به اين صفحات گاهی سفرميکردند بنابرآن درافغانستان آثارجزئی مثل مسجد باغ بابروچهل زينه قندهار چيزی ازآنها به نظرنيايد واگر آبادی های ديگری هم موجود بوده کاملاً ازبين رفته اند. گفته می شود شاهان گورگانی هند به تقليد ازباغ های کابل باغ سازی را درهند رواج داده اند چه قبل ازآن مردم هند به باغ سازی آشنايی نداشتند .
چهارباغ کابل
ازعصربابروجود داشت نزهتگاه أمرا وبزرگان کابل بود وقتی همايون ازکندهار بيرم خان مشهور را نزد برادرش کامران طور الچی ميفرستند مرزا کامران در چهارباغ کابل مجلس را آراسته وبيرم را درآنجا ميپذيرد. همچنان درآن موقع بيرم خان شهزاده کوچک جلال الدين اکبررا درباغ مکتب ومرزا سيليمان وابراهيم شهزادگان تيموری را درباغ جلال الدين بيگ نزديک شهر ملاقات کرد.
ازاين گفته ها معلوم می شود که اين باغ ها درآن موقع شهرت داشته وازنزهتگاه های أمرا وبزرگان بشمارميرفت. عبدالحميد لاهوری نيز شرحی خوبی نسبت به باغهای کابل وساير باغهای کشورکه در عهد بابرموجود بود دارد. ميگويد که باغ شهررا وچهار باغ خلوخانه واورته باغ و باغ صورت خانه و باغ مهتاب وباغ آهو خانه را بابر احداث نمود وچون جهانگيردفعه اول درسال 914 هـ. به کابل آمد. دريای کابل را از بين باغ شهرارا گذرانيد وآنرا به جهان آرا مرسوم نمود. جهانگيرکه فريفتة مناظرزيبای کابل است نيزشرحی راجع به باغهای کابل دارد. ومينويسد که اورته باغ درعصرهمايون ساخته شده وچارباغ يکی ازبزرگترين باغهای کابل است.
Related Posts
باغ شهرآرا
اين باغ را بدواً شهربانوبيگم عمة بابرساخته ومن ازاراضی را بدان صم کردم وبه جهان آرا مرسوم کردم و همواره درآنجا بار عام ميدادم. بابر در سال 904 هـ.. طرف جنوب کابل درحد قلعه هزاره های موجوده ملحق به کوه شيردروازه سنگ تختی را برای خود ساخته بود که منظره بديعی داشت جهانگير درمقابل آن تخت ديگری را بنام خود ساخت ودرسال 1016هـ.. به اتمام رسانيد. وبرآن کتيبه ای نوشت که: ( تختگاه پاد شاه بالاد هفت اقليم نورالدين جهانگير پاد شاه بن جلال الدين اکبر پاد شاه )
حينيکه شاه جهان به کـابل می آيد درهربارباغ های کابل اولا ترميم و به احداث بنايی عمرانات جديد در بين آنها می پردازد. درسال دوازدهم جلوس خود امرداد تا اورته باغ ومهتاب باغ بسازند که درخورآرامش شاهی باشد. اين عمارت تا سال نزدهم جلوس که شاه جهان باردوم به کابل آمد به اتمام رسيد و تمام مصارف اين ابينه دونيم لک روپيه بود. علاوه برآن دونيم لک روپيه ديگرنيزبه امرشاه جهان بعمارات باغ شهرآرا – چهار باغ وباغ بابر ( مدفن بابر ) بمصرف رسيد شاه جهان دراين سفر دوم تمام باغهای کابل را آراست و مبانی خوبی را درآن ساخت تنها درباغ شهرآرا سه عمارت برافراشته دربين اين باغها حوض ها – آبشار ها وفواره ها ساخت علاوه برآن برمزار بابر نيز درهمين سال ها 1053هـ.. ونزديک آن مسجد سنگ مرمر سفيد بمصرف چهل هزار روپيه ( باساس کتيبه مسجد ) ساخته شد. حوض ها – آبشارا ها وخيابانهای باغ بابر نيز برحسن پيرايش يافت. جمله مصارفی را که شاه جهان به باغ های کابل – مسجد باغ بابر – قلعه ارگ وسائر عمرانات کابل بمصرف رسانيد جمعاً مبلغ 12 لک روپيه ميرسد. مسجد زيبای مرمرين باغ بابر به اثر گذشت ساليان متمادی شکست کرده وايجاب بازسازی مجدد را می نمود. روی اين منظورکه وزارت فوائد عامه وقت تصميم گرفت تا اين مسجد را دوباره سازی نمايد. ولی نسبت مشکلات فنی که درقسمت ايوان وسقف مسجد مذکوربروزنمود کارآن نا مکمل ونيمه تمام باقی ماند تا اينکه درسال 1344ش. مديريت حفظ آبدات مديريت عمومی موزيم ها به ترميم آن اقدام نموده و آنرا بشکل فنی طوريکه تا امروز پابرجاست دوباره از تهداب باز سازی کرد. و برای اينکه استحکام بيشترآن تأمين شده بتواند چوکات آن از گادرنمره 14بسته شده سنگ های آن بعد از نمره گذاری بجا های آن نصب وکمبود آن درفابريکه حجاری ونجاری تهيه ديده شد. که اين باز سازی واعمار مجدد از بودجه انکشافی وزارت اطلاعات وفرهنگ وقت تحت نظر مهندسين ايتالوی توسط کارمندان ورزيده افغانی صورت پذيرفته است.
غير از عمارت حرمسرای که سابقاً مکتب خوشحالخان درآن دائربود عمارت بزرگ ديگری هم دروسط ودرقسمت مرتفع باغ وجود دارد. اين عمارت يک سالون وسيع وبرنده های عريض وطويل که ناظر ديد چاردهی ميباشد دارد قبل براين ازعمارت مذکوربحيث قهوه خانه بنام رستوران باغ بابراستفاده می شد. درسابق ميله های نوروزی واکثراً جشن های مردانه وزنانه درآن باغ برگزارمــی شد اين عمارت درزمان عبد الرحمن اعمارشده است سقف اين عمارت که قرارگفته موسفيدان ازگل مخلوط با خاک طلا بود اعمارشده وبا وجود برف باری های تقريباً ثلث يک قرن قطعاً خراب نشده وبحال خود باقيست يک تعداد قنديل های مقبول دراينجا موجود بود که الحال جز دو عدد آن اثری از سائرقنديل های مذکورديده نمی شود.
باغ بابر حينيکه مکتب خوشحالخان درآن دائرشده دروازه های آن مسدود گرديد وآب که آب بالا جوی قبلاً باغ را سيراب می کرد به مرورزمان کم شده رفت تا اينکه بکلی قطع شد ودرنتيجه اشجار وبته های رنگارنگ آن روبه خشکيدن گرفت وخسارات زيادی به اين باغ زيبا که يکی از بهترين ونزديکترين تفريحگاه مردم کابل بود رسيد وچون دروازه های آن مسدود بود محل مذکور روز بروزفراموش شده رفت حتی خارجيانی که آرزوی ديدن قبر بابر را می کردند موفق به ديدن آن نمی شدند. زمانيکه عمروردک والی کابل وسرپرست شاروالی کابل وهمچنين متصدی افغانستان حًارندوی تولنه بود ترميماتی را دراين باغ شروع نمود و خواست تااين باغ را که درآن ايام دردسترس حًارندوی تولنه قرارگرفته بود دوباره احيا نمايد تااينکه بعداز وقفه ای زيادی در 15ميزان 1350 حينيکه کبيرنورستانی سرپرست شاروالی کابل بود باغ مذکوربعد ازرنگمالی وترميمات دوباره افتتاح گرديد. وتا امروز بصفت يک باغ عمومی جهت تفريح وآب بازی همشهريان کــابل باز می باشد. دراين ترميم حوض سابق که وسعت آن يک هزار متر مربع وعمق آن پنج متر است ترميم شد. همچنان يک حوض جديد که وسعت آن پنجصد متر مربع وچقری از 7 الی 3/5 متر دارد به شکل مدرن درآورده شد. لين دوانی تمام باغ وتنويرآن با چراغهای مقبول همچنان » لان کردن فواره های آب درحوضچه های کوچک از فعاليت های رياست کارساختمانی شاروالی می باشد. مسجد تاريخی و قبر بابر هم ترميم گرديد و تنويردرهردومحل به شکل مرفوعی صورت گرفت سالون قهره خانه بعد از يک سلسله ترميمات به شکل کلپ آبرومندی درآمد وبا استفاده ازفن معماری دوزيرزمينی دردوجناح سالون مذکورحفرگرديد ودرآن دو تشناب عصری مردانه و دو تشناب عصری زنانه با تمام لوازم آن ساخته شد. و هم به اعمار يک آشپزخانه مجهزاقدام صورت گرفت. رئيس کارساختمانی شاروالی وقت مصارف ترميم و احيای مجدد باغ را مبلغ يک ميليون افغانی وانمود کرده و درنظرداشت تا ديوار های شمالی وجنوبی باغ شايد ازاوائل احداث باغ باشند ويران نکرده بحال خودش ترميم نمايد ولی ديوار غربی آن را تخريب وبجای آن يک کتاره مقبول که منظره باغ را جالب سازد اعمارکند که تاکنون عملی نشده است. درجريان ترميم، يک چاه عميق جهت مهيا ساختن آب باغ که نسبت به همه ضروری بود به عمق 28متر حفرگرديد ودرآن يک پمپ آب کشی چهارانچه نصب شد.
عمر وردک رئيس لوی جرگه وقت، درموقع افتتاح، انتقادی وارد کرده ومی گويد که ترميم بطورکلی درزمان که وی متصدی امورافغانستان حًارندوی را به عهده داشته صورت پذيرفته است وشاروالی اکنون صرف به حفر چاه ورنگمالی وترميمات جزئی پرداخته است که مصرف آنهم خيلی ناچيز است اين مطلب می رساند که درجريان ترميمات باغ مذکوراختلاسی زيادی صورت گرفته است گفته می شود تيمور شاه اين باغ را برای گوهرنسا زوجة خود که ازخاندان بابرشاه بود بخشيد.
باغ لطـيف:
اين باغ درنزديکی بالاحصارکابل ودرآغازشهدای صالحين موقعيت داشت وازطرف کرنيل عبدالطيف خان بنا يافته بود. کرنيل عبدالطيف از قوم مومند اصلا مسکونه شاليز غزنه بود. انسان خوش مشرب و دارای رتبه کرنيلی بود وازاين جهت به کرنيل لطيف مشهوربود. کرنيل لطيف دردوران جوانی و درهنگاميکه اميرمحمدافضل خان هنوزبه امارت نرسيده بود واز طرف پدرش فرمانروای کل صفحات ترکستان بود، به رتبه کپتانی رسيد که موصوف درتوپخانه حضور وبه صفت قوماندان ايفای وظيفه می کرد. چندی بعد به رتبه کرنيلی رسيد وتا زمان حکومت عبد الرحمن به همين رتبه باقی ماند. با به قدرت رسيدن عبد الرحمن به سلطنت، عبدالطيف خان، برادربزرگش عبدالقادرخان و پسر بزرگش عبدالسلام خان يکی پی ديگری بين سالهای 1306 ـ 1308 هجری قمری محبوس گرديدند تا اينکه درزندان جان باختند ودرهمين باغ دفن گرديدند که اکنون محل قبورايشان مشخص نيست. کرنيل لطيف درشوربازار کابل سکونت داشت که محل سکونت وی بنام گذرکرنيل لطيف ناميده می شود. وی اين باغ را در زمان کرنيلی خود ساخته بود که درآن زحمات فراوانی کشيده بود. اين باغ با داشتن گلهای رنگارنگ ودرختان مقبول مثمروغيرمثمر ازقبيل شاه توت، توت، سيب، آلوبالو، زردالو وغيره درشهرکابل يک نمونه بود. دروسط باغ جوی آب روان موقعيت داشته و درکنار اين جوی مسجدی نيزاعمارگرديده بود. به همين دليل، همه ساله برای مدت پنج هفته ميله نوروزی جشن دهقان دراينجا برپا می شد. درچنين روزها، دهقانان به نمايش توليدات شان می پرداختند . نمايش گاوها ، اسپ ها، قوچ جنگی، سگ جنگی، مرغ جنگی، کاغذپران بازی، ميلة گل ارغوان و ده ها سرگرمی های ديگر هزاران همشهری کابل واطراف آنرا به خود می کشانيد. مراسم جشن دهقان دراين جا واقعا دلچسپ و تماشايی بوده است.
قطعه شعری که دروصف اين باغ سروده شده وازطرف استاد زلاند آوازخوان مشهورکشور خوانده شده است :
اگر نظاره گل می توان کرد وطن درشهرکابل می توان کــرد
دلبرکم بيا به کــــــــابل بريم سيل بتی مرغوله کــــاکل بريم
گاه به بارانه وگاه جوی شيرگاه شويم سوی رکـــــــاخانه تير
باغ لطيف است خوش و دلپذير سيل گل و سوسن و سنبل بريم
سوی خرابات تماشـــا کنـــــيم تا شهدا رفته دعا ها کنــــــيم
خــواجه صفا ، صفا به گلها کنيم باغ لطيف باز تماشا کنــــيم