جلوه‌های درخشان یک تاریخ؛ قلعه بُست هلمند، یادگار اقتدار کهن و نماد ویرانی موجود افغانستان

قلعه‌ی باستانی بُست‌ در ولایت هلمند با پیشینه‌ی تاریخی با خانه‌سازی‌های خودسرانه، در حال نابودی است. مقام‌های محلی ولایت هلمند تاکید دارند که عدم توجه حکومت و نهادهای فرهنگی به این قلعه سبب شده که این مکان تاریخی در اثر حوادث طبیعی و ساخت و سازهای خودسرانه، تخریب شود.

قلعه بُست‌ در نزدیکی شهر لشگرگاه، مرکز ولایت هلمند قرار دارد که در حال حاضر از این ساحه تاریخی، تنها تاق دروازه‌ای باقی مانده است که در قرن یازدهم ساخته شده بود. این تاق زمانی دروازه‌ی ورودی شهر لشگرگاه نیز بوده است.

تاق دروازه‌ی قلعه‌ی بُست‌ از جمله‌ی اثرهای تاریخی بی‌نظیر افغانستان شمرده می‌شود که تصویر آن در بانک‌نوت‌های «صد افغانیگی» پول کنونی این کشور نیز حک شده‌ است. این دروازه که قرن‌ها در مقابل حوادث پی‌هم و حمله‌های زیادی ایستادگی کرده‌، امروز اما به اسکلیتی تبدیل شده که بر یک اتکای نوساخت تکیه داده شده‌است.

قلعه بُست‌ پس از چهار بار هجوم جنگ‌جویانی چون علاوالدین غوری، چنگیز‌خان مغول، تیمور لنگ و نادر افشار، هم‌چنان پابرجا مانده بود. اما اکنون ساخت صدها منزل مسکونی به صورت غیرقانونی در قلعه تاریخی بُست‌ چهره‌ی این ساحه‌ی تاریخی را دگرگون کرده است.

توفان‌های طبیعی و آب‌خیزی دریای هلمند، بخشی از این آبده تاریخی را تخریب کرده که به گفته‌ی مقام‌های محلی این ولایت تاکنون اقدامی برای جلوگیری از تخریب این منطقه تاریخی صورت نگرفته است.

در خطر نابودی

به گفته‏ی مقام‎های محلی ولایت هلمند، غصب زمین‌های اطراف این آبده و ساخت و ساز منازل مسکونی در درون این قلعه‌ها سبب شده که تخریب این آثار تسریع شود. در مجموع حدود ۳۰۰۰ جریب زمین ساحات باستانی شهر بُست‌ در چند دهه‎ی اخیر از طرف زورمندان غصب شده و اکنون این ابدات تاریخی در خطر نابودی قرار دارد.

در جمع آثار تاریخی قلعه بُست‌، قصر و زندان از سلطان محمود غزنوی نیز شامل است. اما اکنون مردم حتا تا درون قصر و محل فرمان‌روایی سلطان محمود غزنوی نفوذ کرده‌ و شب و روز شان را آن‌جا می‌گذرانند.

مقام‌های محلی ولایت هلمند اقدام‌های جدی را برای حفظ این اثرهای تاریخی و بازگرداندن زمین‌های غصب شده روی دست گرفته اند، اما به نظر می‌رسد تا تحقق این برنامه راه زیادی در پیش است. زیرا تا هنوز این اقدام‌ها نتیجه‌ای نداده است.

اخیرا کمیسیونی برای جلوگیری از غصب زمین‌های محوطه قعله تاریخی بُست‌ تشکیل شد و اعلام کرد خانه‌هایی را که در این محل به صورت غیرقانونی ساخته شده، تخریب می‌کند. اما تاهنوز این برنامه اجرایی نشده است.

در حال حاضر بیش‌تر از ۲ هزار خانواده در این منطقه ساکن شده‌ و مدعی‌اند که این زمین‌ها را سال‌ها قبل خریده اند.

اما مقام‌های ریاست اطلاعات و فرهنگ هلمند تاکید می‌کنند که آنان تلاش دارند تا از تخریب و نابودی این اثرهای تاریخی در این ولایت جلوگیری کنند.

فرید احمد فرهنگ، رییس اطلاعات و فرهنگ هلمند، به خبرنامه گفت: «در مرکز و ولسوالی‌های هلمند ۸۰ ساحه تاریخی و قلعه‌های تاریخی هستند و ما کوشش می‌کنیم از تخریب آن‌ها جلوگیری کنیم»

نیورک تایمز در گزارشی نیز نوشته که پس از سرنگونی طالبان، نه تنها قلعه‌ی بُست‌ بل‌که سه قصر بزرگ کهن دیگر در فاصله‌ی یک کیلومتری از آن که بعد از سال های ۹۷۶ مقر زمستانی امپراتوری غزنویان محسوب می‌شد، به حالت اسف‌باری قرار گرفته طوری که دیوار‌های بدریخت خانه‌های گلی از بین دیوار‌های تاریخی آن ها سر کشیده و خانواده یک افسر پولیس، بعد از آن که خانه‌شان در ولسوالی گرم‌سیر در اثر انفجار یک بمب تخریب شد، در قصر مرکزی جابجا شده‌است.

این روزنامه به نقل از خانم نانسی دوپره که چند دهه‌ی از عمر خود را صرف تحقیق در افغانستان کرده بود، نوشته که این خانم در بروشور راهنما برای توریست ها در سال ۱۹۷۲ نوشته بود که توریست ها می‌توانند از منزل دوم این قصر نیز دیدن کنند، در حالی‌که امروز منزل دوم این قصر به‌گونه‌ی کامل فرو ریخته و منهدم شده است.

بی‌توجهی حکومت

براساس آمارهای ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت هلمند، از هشتاد قلعه‌ی تاریخی در هلمند، بیش از چهل قلعه آن در بخش‌های زیر اداره‌ی طالبان قرار دارد.

با این وجود باشند‌گان هلمند می‌گویند که حکومت در برابر اثرهای باستانی و تاریخی در شهر لشکرگاه بی‌پروا است و هیچ توجهی به آنها ندارد. مسوولیت نگه‌داری این بناهای تاریخی بر دوش مرد ۶۰ ساله‌ای است که نزدیک به چهل سال عمرش را در پای این اثر های باستانی گذرانده‌ است.

عبدالغنی شصت‌ساله به‌خبرنامه گفت:

«قلعه بست میرات فرهنگی چند دهه‌ی ما است و مسوولیت ما است که از این یادگار گذشتگان خود محافظت کنیم، در حقیقت تاریخ افغانستان بر قلعه‌ی بست زنده است.»

به گفته‌ی مقام‌های ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت هلمند نبود بودجه کافی برای بازسازی این ساحه تاریخی و کم‌توجهی حکومت مرکزی سبب شده که توفان‌ها، بارش برف و باران و هم‌چنان آب‌خیزی‌های رودخانه هلمند دست به دست داده، و این مکان تاریخی را به یک ویرانه تبدیل کرده است.

عبدالله ظهیر، یکی از کارمندان ریاست اطلاعات و فرهنگ هلمند، گفت که در کنار قلعه‌ی تاریخی بست ۵۰ درصد از اثرهای باستانی هلمند در بخش‌های زیر اداره‌ی طالبان می باشد.

قدمت شهر تاریخی بُست‌ به زمان پیش از اسلام برمی‌گردد و یکی از مکان‌های مهم تاریخی در افغانستان شمرده می‌شود. گفته می‌شود مرکز حکومت‌داری سلطان محمود غزنوی در زمستان‌ها در درون همین قلعه بوده است.

اما اکنون این قلعه در آستانه نابودی کامل قرار دارد. بسیاری از آگاهان بست هلمند را جلوه درخشان از تاریخ طولانی افغانستان می دانند که نابودی آن می تواند نمادی از این تاریخ درخشان را نیز از بین برد. به این جهت، نیاز است تا به وضعیت قلعه بست هلمند به صورت جدی توجه صورت گیرد.