یاور محمود خان شاغاسی

یاور محمود خان شاغاسی

[نخستین معاون اول افغانستان]

(رئیس پروژهٔ قصر دارالامان)

یاور محمود خان شاغاسی زندگئ سیاسئ خویش را از منصب ایشیک آقاسی (وزیر دربار) غازی امان الله خان آغاز کرد، و با آنکه سردار محمد داوود خان پایه‌گذار جمهوری افغانستان و نخستین رئیس جمهور افغانستان بود اما مقام معاون برای نخستین بار در افغانستان توسط شاه غازی امان الله خان هنگامی بوجود آمد که نامبرده در سال (۱۹۲۶م) سلطنت مشروطه اعلام کرد و مقام “یاور” (بعداً “معاون”) را تشکیل داده و یاور محمود شاغاسی را منحیث “یاور اول حضور” (بعداً “معان اول”) منتخب کرده بدین سمت برای بار نخست تقرر داد؛ لهذا کلمهٔ یاور (معاون/مرستیال) با اسم محمود خان شاغاسی همیشه ماندگار شد. هنگامیکه غازی امان الله خان جهت سفر رسمی عازم اوروپا شد، یاور محمود خان شاغاسی را منحیث کفیل (والی) کابل مقرر کرده بود. [1] و وقتیکه امیر دورباره به وطن برگشت، در جنوب کابل به تاریخ -۲۴- میزان سال -۱۳۰۲- ه ش به روز چهار شنبه سنگ تهداب قصر دارالامان را گذاشت؛ که نقشهٔ آن از فرانسویهای ای گُودارد و موسیو گُودارد (A. Godard & M. Godard) بود، سر انجنیر آن والتر هارتِن (Walter Harten) جرمنی انتخاب شده بود و ریاست پروژه به شاغاسی محمود خان یاور سپرده شده بود. [2]

در جریان تهداب گذارئ قصر دارالامان غازی امان الله خان در آخر سخنانش از قاغذی یاد آور شد که باید در بارهٔ اعمار این قصر در بنیاد آن گذاشته و جابجا گردد، که متاسفانه این کار نشد (؟!)، اما در متن این ورق به قول از شاه غازی امان الله خان، به شمول سر انجنیرئ هارتِن، به ریاست و سرپرستئ یاور محمود خان شاغاسی در پروژهٔ قصر دارالامان به وضاحت ذکر گردیده است. این متن را نویسندهٔ معزز عزیزالدین وکیلی پوپلزائی در اثر تاریخئ خویش –فرهنگ کابل باستان، سال ۱۳۸۷چاپ کابل، جلد ۲- به شکل مکمل نقل کرده است.

در بارهٔ قصر دارالامان و مسؤلیت خویش خود یاور محمود خان شاغاسی در یاداشتهایش چنین مینویسد: ”وقتیکه امیر امان الله خان مسؤلیت پروژهٔ قصر دارالامان را برای من سپرد به کار اعمار آغاز کردیم – کارهای اعمار قصر را روزانه تعقیب کرده و معاش روزانهٔ کارگران را نیز یک غیران (نیم افغانی) تعین کردم. روزی در کارهای ولایت مصروف شده و به تعقیب کار اعمار قصر از نزدیک نرفتم، فردا به مجرد رسیدن میبینم که کارگران کار نمیکنند؛ پرسیدم چرا کار نمیکنید؟ کارگران گفتند که پولی را که برای ما میدهید کم است، اگر پس از این برای ما سه غیران (یک افغانی) میدهید کار میکنیم و اگر نه میدهید کار نمیکنیم. کارگران را بعد از توضیحات زیاد به دو غیران راضی ساختم – اما فردا باز میبینم که کارگران کار نمیکنند؛ بلآخره روزانه سه غیران را باایشان قبول کردم. من بعد از وقت زیاد خبر شدم که تحریک کنندهٔ کارگران خود امیر امان الله خان بود و یقینم قوی تر بر آن شد که امیر امان الله خان چنانیکه مشتاق آبادی وطن خود است، همانقدر به کمک و خدمت هموطنان خود متعهد است.“ [3]

چنانیکه قبلاً ذکر شد، قبل از اینکه غازی امان الله خان عازم سفر اوروپا شود، یاور محمود خان را والئ کابل مقرر کرد، و هنگامیکه شاه درباره به وطن برگشت یاور محمود خان در خطابهٔ خیر مقدم خویش شاه را چنین خطاب میشود:

بنام ولایت کابل مراتب تبریک و احترام عقیدت مندانه را بحضور مبارک عرض و احساسات عموم را ترجمانی نموده میگویم:

همی آید مرا پی در پی از دل بر زبان تبریک

نمی دانم ز تشریف چسان سازم بیان تبریک

ورود مقدمت را از زمین تا آسمان تبریک

بذات عالیت ای پادشاه نو جوان تبریک

صفا آرودی ای شاهنشه افغانیان تبریک. [4]

یاور محمود خان شاغاسی علاقمند نوشتن و خواندن شعر بود و دارائ طبع شاعرانه نیز بود؛ شعر قبلی و دیگر اشعار یاور در یاداشتهایش که در بین سالهائ (1929 – 1934 میلادی) هنگامیکه از طرف بچهٔ شقاء و نادرشاه زندانی بود و بعداً هنگامیکه از طرف ظاهرشاه نظر بند بود، نوشته و محفوظ است. نامبرده به صفت یک سیاستمدار جوان استرداد استقلال دارائ نطق خوب سیاسی نیز بود، مرحوم عزیزالدین وکیلی نیز در تألیفاتش بارها از یاور ذکر کرده است. یاور محمود خان ریاست امنیه را به طور موقت ریاست کرده، و در جریان سال (1299 میلادی) در غیاب وزیز محمد ابراهیم خان از وزارت عدلیه نیز وارثی و سرپرستی کرده است. [5]

یاور محمود خان نزدیک ترین دوست شاه امان الله غازی بود، پدرش محمدشاه خان وزیر دربار پدر امان الله خان، امیر حبیب الله خان هنگام هشزادگئ او بود، و مادرش، تاجور سلطانه شاغاسی خواهر مادر شاه غازی امان الله خان، سرورسلطانه شاغاسی بنت لویناب شیردل خان شاغاسی بود. پدرکلان محمود خان، سردار امیر محمد خان شاغاسی کاکائ مادر امان الله خان بود، و جد یاور محمود خان شاغاسی، سردار شاغاسی میردادخان بارکزائی جد مادرئ شاه غازی امان الله خان نیز بود. از جملهٔ برادران یاور محمود، شاغاسی عبدالحبیب خان از رجان مهم دربار سلطنت عصر امیر امان الله خان بود و در همین عصر ناظر معارف (وزیر معارف) نیز بوده است. [6] شاغاسی محمود خان یاور از طرف بچهٔ سقاء و نادرشاه بندی بود، و بعداً در زمان ظاهرشاه تا آخر عمرش نظربند بود، تا آنکه در سال (1971 میلادی) در کابل وفات کرد. [7]

منابع:

 [1]: محمد معصوم هوتک، کندهاري وروڼه، س1387، ص235.

[2]: عزیزالدین وکیلی پوپلزائی، فرهنگ کابل باستان، س1387، ج2.

[3]: یاداشتهائ یاور محمود خان شاغاسي که در بین سالهائ (1929 –  1934 میلادی) در زمان زندانی بودنش از طرف بچهٔ سقاء و نادرشاه، و نظر بند بودنش از طرف ظاهر شاه تحریر گردیده است.

[4]: عزیزالدین وکیلی پوپلزائی، فرهای غازی امان الله شاه در دوازده کشور اسیاواروپا 1306-1307، س1364، ص272.

[5]: عزیزالدین وکیلی پوپلزائی، دارالقضاء در افغانستان، س1369، ص541.

[6]: عزیزالدین وکیلی پوپلزائی، تیمورشاه دُرانی، س1346، ج2، صص686-695.

[7]: کاندید اکادمیسین اعظم سیستانی، سه مقاله تحقیقی درباره سه خاندان تاریخی قندهار،  س2020، ص269.

حُسن بارک شاغاسی

۱۴۰۰/۰۵/۲۹ ه ش (20/08/2021م)